قلعه رودخان در گیلان - شرکت هواپیمایی پاژسیر مجری تورهای اقساطی از مشهد

فرقی نمی کند که از کجا راهی قلعه رودخان شوی؛ رسیدن به این قلعه تماشایی تنها از طریق گذر از جاده ای زیبا و رفتن به اعماق جنگل امکان پذیر است.

راه آسفالته ای که در کنارش رودخانه ای جریان دارد شما را پس از پشت سرگذاشتن پیچ های متعدد به محلی می رساند که باید از ماشین ها پیاده شوید و قدم زنان خودتان را به نقطه آغاز جنگل انبوه برسانید. سختی راه از اینجا شروع می شود که باید از هزار پله بالا بروید. البته مسیر، با خروش رودخانه و حضور درختان سر به فلک کشیده، آنقدر زیباست که مجبور می شوید بارها و بارها بایستید و به تماشای مناظر بپردازید و خستگی از یادتان می رود.

در طول مسیر افراد محلی را می بینید که محصولات خود را برای شما آماده ساخته اند و می توانید از آنها خرید کنید. در پایان این مسیر پلکانی، ورودی قلعه را خواهید دید و غرق در تماشای آن خواهید شد.

آشنایی با قلعه رودخان ، بزرگترین قلعه آجری ایران

بر فراز ارتفاعات جنگلی شهرستان فومن، بنایی تاریخی در میان درختان سر به فلک کشیده و در ارتفاعی بین ۶۶۵ تا ۷۱۵ متر ارتفاع از سطح دریا خودنمایی می کند. این جاذبه دیدنی با نام قلعه رودخان، دژ رودخان یا قلعه حسامی شناخته می شود عنوان بزرگترین قلعه آجری ایران را به خود اختصاص داده است و در پارک جنگلی قلعه رودخان قرار دارد.

این قلعه متعلق به دوره سلجوقیان است و سفری متفاوت را برای تان رقم می زند که در آن، ناگزیر به پیاده روی نیمه سنگین می شوید و طبیعت گردی و سفری فرهنگی-تاریخی را تجربه می کنید. در سمت راست این قلعه، رودخانه ای به همين نام از شمال به جنوب جریان دارد كه از ارتفاعات سرچشمه می گیرد و حیات را در این فضا ممکن می کند.دکتر منوچهر ستوده در کتابی با نام "آستارا تا استرآباد" از این قلعه با نام سومین بنا از عجایب هفتگانه گیلان یاد می کند و ویژگی های شگفت انگیز آن را به تصویر می کشد.قلعه رودخان ترکیبی از هوشمندی در معماری، ساختار دفاعی و ویژگی‌های استراتژیکی و رزمی است و به همین سبب از تاریخ 30 مرداد سال 1354 با شماره ۱۵۴۹/3 در فهرست آثار ملی ایران  قرار دارد.

دلیل نام گذاری قلعه رودخان

به سبب قرارگیری این قلعه در کنار رودخانه نام های باستانی دژ رودگان یا روگان را به آن اختصاص داده اند که در گذر زمان به قلعه رودخان تغییر یافته است. کلمه رودخان مخفف رودخانه است و قلعه رودخان به معنای قلعه ای است که در نزدیکی رودخانه قرار دارد. این قلعه در زبان تالشی قله رخون نامیده می شود که تغییر یافته قلعه رودخان است. علاوه بر این نام ها، در دوران هایِ تاریخی مختلف اسامی دیگری همچون هزارپله، حسامی، سکسار، سگسار و سگسال نیز به آن اطلاق شده است.

عنوان قلعه حسامی، به حسام الدین دباج اسحقی و مرمت و تجدید بنای قلعه توسط وی اشاره دارد. عنوان هزار پله نیز بر اساس تعداد پله های منتهی به قلعه به آن اختصاص داده شده است. در طی کاوش های باستان شناسی نیز تعداد 935 پله در امتداد دیوارها و برج ها از زیر خاک بیرون کشیده شد که این باور را تایید می کند. نام سگسال نیز از دو بخش سگ و سال تشکیل شده که احتمالا اشاره به این دارد که قلعه در سال سگ ساخته شده است.

کشف قلعه رودخان توسط یک لهستانی

در سال ۱۸۳۰ میلادی (حدود 1245 قمری)، یک پژوهشگر لهستانی به نام آلكساندر شودزكو خچكو به هنگام انجام تحقیقات در گیلان، برای نخستین بار قلعه رودخان را دید و در یادداشت های خود موقعیت آن را به ثبت رساند.

عظمت خاص این قلعه ناشی از انتخاب مکان مناسب، بهره گیری از مصالح مقاوم، به کارگیری شیوه های مختلف معماری و ایجاد اشکال هندسی متنوع است که در مجموع، هیبتی منحصربفرد را به آن بخشیده اند. کاربرد انواع طاق های جناغی و استفاده از طرح های آجرکاری و سنگ چینی از دیگر وجوه قابل توجه قلعه رودخان است که دقت سازندگان را به تصویر می کشد.

قلعه رودخان مانند سایر قلعه های کوهستانی در بالاترین نقطه کوه واقع شده است. نمونه هایی دیگر از این قلعه ها در نقاط دیگر ایران نیز وجود دارند که از میان آنها می توان به قلعه بابک در کلیبر آذربایجان شرقی، قلعه حسن صباح در الموت قزوین، قلعه یزدگرد در ریجاب کرمانشاه و... اشاره کرد. این قلعه ها دو برج عظیم در دو طرف درب ورودی دارند و تعداد زیادی برج های کوچکتر با فواصل نامنظم، دور تا دور آنها را فرا گرفته است.

در اطراف دیوارهای قلعه های کوهستانی، شیب تندی وجود دارد تا حمله به قلعه را سخت یا ناممکن کند و جلوی نفوذ دشمن را بگیرد. بیشتر قلعه های کوهستانی به سبب فتح توسط افراد مختلف و عوامل طبیعی تا حدی از بین رفته اند؛ اما در میان آنها قلعه رودخان یکی از سالم ترین هاست که همچنان زیبایی خاص خودش را دارد و در طول تاریخ، هیچ‌گاه مورد نفوذ و فتح دشمنان قرار نگرفته است.

محیط قلعه 1260متر است و طول آن حدود 500 متر و عرض آن در نقاط مختلف تفاوت دارد. این قلعه با فرم کلی نامنظم، مساحتی بالغ بر 22300 متر مربع را به خود اختصاص داده و 40 برج و دیواری به طول ۱۵۰۰ متر نمای بیرونی آن را تشکیل می دهند. ارتفاع دیوارها از 3 تا 10 متر متغیر است و در نقاط حساس و نفوذ پذیر قلعه، دیوارها و برج ها با قطر و ارتفاع بیشتری ساخته شده اند. دور تا دور دیوارها و برج ها روزنه‌هایی شیب دار تعبیه شده تا برای ریختن مواد مذاب و تیراندازی مورد استفاده قرار گیرند.

با توجه به سختی راه و دسترسی مشکل قلعه به دنیای خارج، در ساخت بنا از مصالح پیرامون استفاده شده است. میلیون ها قطعه سنگ در ابعاد مختلف از صخره های اطراف کنده شده تا در ساخت پی ها، دیوارها و تقریبا نیمی از ارتفاع برج ها و باروها و تاسیسات ساختمانی به کار رود. در همه جای قلعه به جز محل دروازه ورودی و نقاط حساس، سنگ ها به صورت تراش خورده استفاده شده و در بقیه نقاط سنگ لاشه به کار رفته است.در طبقات بالایی برج ها و باروها و پوشش سقف ها و کف ها استفاده از آجر مشهود است و وجود آثار کوره آجر پزی و تکه های آجر در حدود 300 متری قلعه و در محوطه ای وسیع و هموار و عاری از درخت نیز این موضوع را تایید می کند.چوب یکی دیگر از مصالح به کار رفته در این قلعه است که در درب ها، پوشش داخلی سقف طبقات اول، برج ها و واحد های مسکونی و پنجره ها دیده می شود.با توجه به رطوبت بالای هوا در این منطقه استفاده از ملات گچ، ساروج و آهک همراه با خاکستر بهترین گزینه به نظر می رسد و نشان از هوشمندی سازندگان دارد.

1- وروردی قلعه

ورود به قلعه رودخان از طریق دروازه اصلی انجام می شود که در ضلع شمالی قرار دارد و به سبب قرارگیری در شیب تند تپه و دو برج عظیم در دو طرف خود، کمتر در دسترس دشمنان قرار داشته است.در دو طرف دروازه ورودی، دو سکو به چشم می خورد که از جنس لاشه سنگ و به ارتفاع 1.5 متر ساخته شده اند تا به عنوان محلی برای استقرار محافظین مورد استفاده قرار گیرند.

درب ورودی با قوس جناغی (منحنی دارای راس تیز) که 2.6 متر عرض و 3.5 متر ارتفاع دارد ساخته شده است و افراد را به یک راهرو هدایت می کند. در دو طرف راهرو، سکوهایی قرار دارد و به همین سبب می توان به آن نقش بارانداز (محلی برای استراحت) را داد. پس از عبور از این راهرو محوطه قلعه نمایان می شود و از آنجا با پشت سر گذاشتن چند پله سنگی می توان به سمت پشت بام بالای دروازه رفت. این مسیر شما را به داخل برج های دروازه نیز می رساند.در فاصله 90 متری از دروازه اصلی، باریک ترین قسمت قلعه و محل تلاقی برج و باروهای شمالی و جنوبی قرار دارد و دروازه شرقی نیز در همان جا تعبیه شده است.

2- برج ها

در دوسوی دروازه، برج های بزرگی قرار دارند که در قسمت پایینی توپر و در بالا توخالی هستند. این برج ها از بیرون به شکل استوانه به نظر می رسند؛ اما در درون خود اتاق هایی هشت ضلعی دارند. در هر ضلع این اتاق های هشت ضلعی، طاق نمایی به ضخامت 1.5 متر دیده می شود که به روزنه یا پنجره هایی برای نور و حفاظت از قلعه منتهی می شوند. اندازه قطر و شکل این برج ها کمی با هم متفاوت هستند؛ اما نقشه داخلی آنها به یک صورت است.

همه برج های قلعه دارای سقف هستند و قادر بوده اند تا نگهبانان را از باد و باران و برف در امان نگه دارند. با ورود به برج ها متوجه وجود اجاق و دودکش در درون آنها می شوید که به منظور گرم شدن نگهبانان در سرمای زمستان تعبیه شده بودند.

طاق سقف ها دارای دورچین آجری است که بدون تیر و با آجر ساخته و بر روی آنها گچ کاری شده است. تعدادی از برج ها دو طبقه دارند که برخی از آنها در گذشته دارای سقف چوبی بوده اند.

3- شاه نشین

مهم ترین بنای قلعه در قسمت غربی، شاه نشین است که محل استقرار حکمران بوده و در فاصله 200 متری از دروازه ورودی و بر بلندترین نقطه قلعه در ارتفاع 778 متری از سطح دریا واقع شده است.این بنا از نظر شکل و ابعاد متفاوت از سایر سازه های قلعه به نظر می رسد و دو بخش پایینی و بالایی و یک تراس، قسمت های مختلف آن را تشکیل می دهند. تراس این بنا محل خوبی برای نشستن و تماشای قلعه به شمار می رود و در آن می شود از مناظر اطراف نیز لذت برد.

امروزه بقایای زیادی از این بنا به چشم نمی خورد؛ اما بر اساس مطالعات در طبقه همکف آن دو اتاق و یک ایوان وجود داشته و ایوان مرکزی با راه پله ای به طبقه بالا راه می یافته است. اتاق فوقانی از درون به شکل یک هشت ضلعی بوده و از خارج به صورت نیم استوانه به نظر می رسیده است.

4- پایگاه نظامی در بخش شرقی

بخش شرقی به عنوان پایگاه نظامی قلعه به شمار می رود و دروازه ورودی و یک خروج اضطراری یا دزد در، زندان، حمام، آبریزگاه، محل اسکان افسران ارشد و تعدادی واحد مسکونی و قراول خانه را در خود جای داده است. قراول خانه ها دو طبقه هستند و نورگیرها و روزنه های متعدد آنها امکان تسلط بر محیط پیرامون را فراهم می کنند. در این قلعه نیز مانند هر قلعه دیگری، درب خروج اضطراری تعبیه شده است که در ضلع جنوب شرقی آن قرار دارد. در انتهای شمال شرقی قلعه نیز یک ساختمان دو طبقه زیبا دیده می شود که بسیار دل انگیز به نظر می رسد.

وجود یک دروازه بزرگ، قراول خانه های متعدد، تاسیسات معماری و خروج اضطراری در این بخش نشان می دهد که بخش شرقی اهمیت ویژه ای در گذشته داشته و احتمالا محل نگهداری تسلیحات، مواد غذایی و مصالح ساختمانی بوده است.

5- غار نگهبانان

قلعه رودخان از قسمت جنوب به کوهی منتهی می شود که غاری را در خود دارد. به گفته افراد محلی، در زمان های گذشته این غار به عنوان محل نگهبانی سربازها استفاده می شده است. آنها در صورت وقوع حمله با علامت های مخصوص، ساکنان قلعه را آگاه می کردند. دهانه ی این غار 3 متر و ارتفاع آن 4 متر است و عمقی برابر 15 متر دارد.

6- آب انبار

آب انباری در میان قلعه و در گودترین محل آن قرار دارد که در قدیم آب مورد نیاز قلعه به وسیله تنبوشه‌ها (لوله های سفالی) از ییلا‌ق زردخونی واقع در ارتفاعات غربی به حوض وسط آن هدایت می‌شده است. این آب انبار در بخش غربی و در ارتفاع 687 متر از سطح دریا قرار دارد و مساحت تقریبی آن 130 متر مربع است. به دلیل اهمیت حفاظت از آب انبار و نقش حیاتی آن در قلعه، دو ردیف برج دیده بانی در بالای بام و در دو طبقه احداث شده تا نگهبانان بتوانند به آن تسلط داشته باشند.

پس از زلزله سال 1369 گیلان، دیگر آبی به این آب انبار نیامد؛ اما در سال های بعد سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گیلان نسبت به احیای آن اقدام کرد. امروزه آب مورد نیاز قلعه و بازدیدکنندگان را از همان مكان و مسیر با لوله‌های پلا‌ستیكی به قلعه انتقال می دهند و در یک آب انبار جدیدالا‌حداث ذخیره می کنند.

خوشگذرانی در قلعه رودخان

همان گونه که گفتیم قلعه رودخان تنها یک بنای تاریخی نیست و طبیعت اطراف، جلوه ای دیگر به آن داده است. به سبب این موقعیت ممتاز در این سفر می توانید از انجام فعالیت های زیر لذت ببرید:

گشت و گذار و عکاسی: 

پیمایش مسیر رسیدن به قلعه از میان درختان سر به فلک کشیده می گذرد و به شما این فرصت را می دهد تا علاوه بر تصاویر قلعه، عکس هایی از طبیعت اطراف آن را نیز به یادگار ببرید.

رستوران های محلی: 

قبل از آنکه پله های مسیر آغاز شوند، به رستوران های متنوعی برخورد می کنید که هر کدام شان می توانند با غذاهای محلی میزبان شما باشند و خاطره ای خوش را برای تان رقم بزنند. 

آتلیه با لباس های سنتی: 

در کنار رستوران ها می توانید از آتلیه عکاسی هم استفاده کنید و با پوشیدن لباس های سنتی تصاویری خاص را از خود ثبت نمایید.

خرید صنایع دستی و محصولات محلی: 

زنان روستاهای اطراف زیباترین دست بافته های خود را برای شما آماده ساخته اند که پیش از آغاز مسیر پله ها می توانید آنها را ببینید و بخرید. در طول مسیر رسیدن به قلعه بوی نان و سایر محصولات محلی به مشام می رسد که می توانند خستگی را از جان تان به در کنند.